Zespół Śpiewaczo- Obrzędowy "Leszczynka"

W roku 1985 w Wólce Grodziskiej z inicjatywy większości mieszkanek tej wsi założone zostało Koło Gospodyń Wiejskich, które miało siedzibę w nowej miejscowej szkole.

W roku 1987 wśród członkiń koła powstał pomysł powołania zespołu ludowego. Zespół ten przyjął nazwę ,,Leszczynka” od przepływającej przez tę miejscowość rzeki, na brzegach której rośnie bardzo dużo leszczyny. Kierownikiem zespołu została Anna Tołpa.

W początkowym okresie ,,Leszczynka” była typowym zespołem śpiewaczym – teksty piosenek wybierane były z tutejszych regionalnych przyśpiewek podanych przez członków zespołu. Pierwszy publiczny występ odbył się w kwietniu 1987r. w sali gimnastycznej starego budynku szkoły w Wólce Grodziskiej.

Skład zespołu bazował na grupie kobiet z Koła Gospodyń, do którego dołączyło 10 mężczyzn. Było to niezmiernie ważne z tego względu, że brzmienie pieśni wzbogaciło się o męskie głosy, a cymbały, na których grał Kazimierz Śmiałek i akordeon, na którym przygrywał Zbigniew Dędor tworzyły dodatkowo akompaniament muzyczny.

Zimą roku 1988 delegacja zespołowa w składzie: Marcela Dąbek i Helena Szkodzińska pojechała do WDK w Rzeszowie, by zarejestrować swój zespół.

Od tej pory już na stałe zespół brał udział w uroczystościach gminnych, stał się też uczestnikiem konkursów i przeglądów wojewódzkich.

Wraz z rokiem 1993 zaczęto pisać scenariusze widowisk obrzędowych i od tego czasu nazwa zespołu wzbogaciła się o Zespół Śpiewaczo-Obrzędowy ,,Leszczynka”. Scenariusze powstają w oparciu o wspomnienia członków zespołu, wypowiedzi i relacje osób starszych, które pamiętały jeszcze najstarsze obyczaje. Pierwsze powstałe widowiska to:

„Chrzciny” – prezentacja chrzcin wiejskiego dziecka i przygotowań z tym związanych. Dziecko było chrzczone w pierwszą niedzielę po urodzeniu. Do chrztu dziecko przygotowywała nie matka lecz tzw. „babka”, która przyjmowała poród. Wykonywała ona czynności, które miały mieć symboliczne znaczenie w życiu dziecka. Do kościoła dziecko wieźli kumowie i „babka”. Następnie w domu odbywała się tzw. gościna, której towarzyszyła muzyka z licznymi przyśpiewkami.

„Odprawa parobka” – obrzęd związany z okresem Świąt Bożego Narodzenia, odbywał się w dzień św. Szczepana. Parobek musiał opuścić dom gospodarza w nocy przed północą, aby nie zauważyli go sąsiedzi. Przed odejściem parobek otrzymywał zapłatę, odzienie i prowiant na drogę oraz różne produkty żywnościowe dla rodziny.

„Szczodry wieczór” – obrzęd związany z okresem Świąt Bożego Narodzenia, przedstawia tradycję kolędowania i pieczenia „szczodroków” – pszennych bułek. „Szczodroki” stanowiły zapłatę za kolędowanie.

,,Owsioki” to przedstawienie wydarzeń, które mają miejsce w dzień Św. Szczepana. Już po północy z Bożego Narodzenia na Świętego Szczepana rozpoczynało się chodzenie po domach po kolędzie do tych domów, w których były panny lub kawalerowie do wzięcia. Było przy tym dużo zabawy, śmiechu i wesołych kolęd.

Każdego roku ,,Leszczynka” występuje z wieńcem i pieśniami dożynkowymi na dożynkach gminnych. ,,Leszczynka” systematycznie też uczestniczy w Wojewódzkim Konkursie Wieńców Dożynkowych w Radomyślu, z którego nigdy nie wróciła bez nagrody. Wyjeżdża również na dożynki powiatowe, wojewódzkie i diecezjalne, nie tylko z wieńcem, ale również z programem dożynkowym, bo trzeba przecież ten wieniec ,,obśpiewać” piosenkami żniwnymi lub pokazać jakiś zwyczaj związany ze żniwami. ,,Leszczynka” posiada taki zwyczaj pt. ,,Obrzynek”.

Pod koniec lat 90-tych w zespole ,,Leszczynka” nastąpiły zmiany. Kierownictwo zespołu objęła Salomea Szklanny przy dużej pomocy Anny Głowackiej. W roku 1999 kierownikiem został Stanisław Hospod. W roku 2001 kierowniczką zespołu została Maria Żak i od tego czasu nastąpił prawdziwy rozkwit działalności zespołu nie tylko w sferze artystycznej, ale również kulinarnej.

Począwszy od roku 2000 zaczęto pisać nowe scenariusze. Tym razem postawiono na sceny kabaretowe. Pierwszy kabaret to ,,Rada Sołecka”, który napisał Józef Rydzik przy współpracy Marii Żak. Potem powstały jeszcze kabarety: „Kasia idzie za Turka”, ,,Unijna odprawa parobka”, ,,Kolczykowanie zwierząt” oraz krótkie skecze. W tej sporej liczbie scenariuszy znalazł się jeszcze jeden, napisany przez Józefa Rydzika, pt. ,,Noc świętojańska”. Jest to widowisko związane z różnymi wierzeniami i czarami, zbieraniem ziół – bo zebrane w tym czasie mają swoje nadzwyczajne działanie, szukanie kwiatu paproci, opowieści o czarownicach i różne przesądy związane ze św. Janem i wiele różnych przysłów.

W roku 2008 powstał scenariusz widowiska ,,Zmówiny” oparty na autentycznych zdarzeniach. ,,Zmówiny” był to zwyczaj spotkania się rodziców przyszłych państwa młodych i targowania się o przyszłe wiano dla córki, jak i dla syna. W tym scenariuszu panna była z dzieckiem, więc te zmówiny były oparte na mocnym targowaniu.

Kolejne widowisko – tym razem plenerowe – napisane zostało na zlecenie WDK w Rzeszowie, który wytypował ,,Leszczynkę” do udziału w I Eurokarpackim Kulturalnym Taborze Pasterskim w Tyrawie Wołoskiej. Dodać należy, że ,,Leszczynka” za widowisko ,,Pierwszy wygon krów” zdobyła sobie wielkie uznanie, co zaowocowało II nagrodą oraz nagrodą indywidualną dla pani Marii Żak za scenariusz i reżyserię. Widowisko pokazuje zwyczaj pierwszego wyganiania krów na wiosnę do pasienia. Są z tym związane różne czary, przesądy, motyw szukania pastucha lub pastuszki do pasienia bydła i ich przyjmowanie ,,na służbę”. Tym poczynaniom towarzyszą piosenki pasterskie, zabawy dzieci przy pasieniu i swary sąsiedzkie, jeżeli krowa uczyniła komuś szkodę.

Najnowszy scenariusz opisuje ,,Zapusty” czyli zwyczaje na zakończenie karnawału. Jest to pora odwiedzania znajomych i związane z tym gościny mocno zresztą zakrapiane gorzałką, granie w karty nawet przez kilka dni z rzędu, bicie pytami i związane z tym wierzenia oraz hulanki, zabawy.

Z okresem Świąt Bożego Narodzenia związane jest jeszcze jedno widowisko, a mianowicie ,,Wigilia”. Jest to autentyczne widowisko oparte na zdarzeniach sprzed II wojny światowej, gdzie pokazane zostały ówczesne zwyczaje, wierzenia, modlitwy, kolędy i przygotowanie tradycyjnych potraw wigilijnych. Akcja rozgrywa się w wielopokoleniowej rodzinie, do której na wigilię przychodzi samotna osoba.

Najwyżej cenionym przez zespół i jurorów widowiskiem obrzędowym są ,,Chrzciny” opracowane w nowej wersji, uzupełnione i ubarwione różnymi wierzeniami ludowymi, które czynią to widowisko niezwykle ciekawym. Z tym widowiskiem w roku 2006 zespół wystąpił w Bukowinie Tatrzańskiej podczas XXII Sejmiku Wiejskich Zespołów Teatralnych i otrzymał nominację na Konkurs Ogólnopolski, którym był XXIII Sejmik Teatrów Wsi Polskiej w Tarnogrodzie. Grono etnografów w Tarnogrodzie zauważyło starania zespołu z Wólki Grodziskiej o wierne podtrzymywanie rodzimego folkloru i na tym samym przeglądzie przyznało ,,Leszczynce” Nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Te wszystkie osiągnięcia na niwie kultury ludowej, jej pieczołowite pielęgnowanie oraz dokumentowanie dla przyszłych pokoleń stawiają ,,Leszczynkę” w gronie najlepszych zespołów ludowych województwa podkarpackiego.